Հռոմեական ընտանիքը ոչ պակաս բարդ օրգանիզմ էր, քան քաղաքացիության և հասարակության ինստիտուտը: Հռոմը գիտեր ամուսնության երեք ձև, որոնցից յուրաքանչյուրը տարբերվում էր մի շարք իրավական հատկանիշներից և ծայրաստիճան պարզ ամուսնալուծությունից: Երբեմն, բաժանվելով, բավական էր մի նամակ, որում ամուսինը հայտնում էր իր կնոջը իրենց հարաբերությունները դադարեցնելու ցանկության մասին: Ընտանիքի բոլոր անդամները անվիճելիորեն հնազանդվեցին իրենց հորը: Հին Հռոմի սկզբից մինչ կայսրության անկումը ընտանիքի գլուխը իրավունք ուներ իրականացնել մարմնական պատիժներ, երբեմն ավարտվում էր հանցագործի մահվամբ: Նա կարող էր փողոց դուրս հանել անցանկալի երեխաներին ՝ մեղադրելով նրանց, օրինակ, այլանդակության մեջ: Կինը չի ունեցել ընտրելու իրավունք, և, ի դեմս օրենքի, չի կարող վիճարկել իր ամուսնու որոշումները:
Նոր ժամանակներում հին Հռոմում ընտանիքները մեծ էին: Դրանք ընդգրկում էին հարազատները կողային գծերի երկայնքով մինչև վեցերորդ ծունկը: Ընտանիքի գլուխը անվան միանձնյա տերն էր և տոհմական պաշտամունքի գլխավոր քահանան: նրա իշխանությունը տան վրա չի սահմանափակվել ոչ մի օրենքով: Պարտականությունն էր պահպանել ժառանգությունը և վերարտադրել ընտանիքը: եթե օրինական ամուսնություններից երեխաներ չլինեին, հռոմեացիները դիմում էին որդեգրմանը, որպեսզի տոհմի անունն ու նրա ունեցվածքը մոռացության չկանգնեին: Արյունը որոշիչ դեր չի խաղացել նույնիսկ ընտանեկան հարաբերություններում: Որդեգրված երեխան հավասարվեց արյան հետ: Այս իմաստով Հռոմը «որդեգրեց» նվաճված ժողովուրդներին, ինչպես որ անհատ հռոմեացին կարող էր օտար որդեգրել և ժառանգի իրավունքներով օժտել նրան:
Տիպիկ հռոմեական ընտանիքը մեկ հարկի տակ հավաքեց միևնույն հայրի սերունդների երեք սերունդ ՝ կանանց և երեխաների հետ, ինչպես նաև ստրուկներ և ազատամարտիկներ, որոնք պահպանեցին տիրոջ ընտանիքի անունը: Արիստոկրատների շրջանում ամուսնացած որդիները լքեցին իրենց հայրական տունը, քանի որ միջոցները նրանց թույլ էին տալիս առանձին ապրել: Սակայն նրանց ամբողջ ունեցվածքը համարվում էր հոր սեփականությունը և նրանց էր անցնում միայն նրա մահից հետո:
Նարե Հովսեփյան 